Chrisje Ronde: Kunstbegeerte

Het ontstond al op de Kunstacademie, waaraan ik op 38-jarige leeftijd kon beginnen. Mijn ongeloof over het gemak van het conceptuele en design in de kunst. Dat was de reden waarom ik al na het eerste jaar academie stopte met de opleiding.

Als late roeping was ik naar de Academie gegaan om mij in het beroep kunstschilder te verdiepen en niet om dingen te verzinnen. Dat was me te gemakkelijk. Gelukkig was er één docent die mijn talent zag en deze graficus heeft mij door de academie heen geholpen. Ik wilde wel graag dat diploma op zak hebben. En ik wil de grote waarde van de Schilderkunst, waar Europa zo goed in was, weer volle aandacht geven.

Voor mij is de kunstgeschiedenis de grote zoektocht naar onderwerpen die troostrijk zijn en ons helpen om het bestaan aan te kunnen en te accepteren. Als vanzelfsprekend kwamen bij mij mythologische figuren tevoorschijn die ik schilderde zonder dat ik me daar bewust van was. Michelangelo’s uitspraak ”de kunst vindt haar verhevenste uitdrukkingsvorm in de gestalte van de mens” is voor mij een oer-gegeven. De wijze van schilderen, zoals bijvoorbeeld in de Italiaanse Renaissance en Vlaamse Primitieven, laten mij zien wat eeuwigdurende kunst is. Vanuit die tradities ben ik gaan denken en werken. Omdat dat de basis is van waaruit ik nieuwe persoonlijke waarheden kan ontdekken en scheppen.

Onderwerpen uit bijvoorbeeld de filosofie, de theologie, mythologie en kunstgeschiedenis, met daarbij de ervaringen uit het dagelijkse leven, geven een denkrichting aan. Ze geven betekenis aan het leven en zijn voedsel voor mijn ziel. De Humanisten vonden hun inspiratie in de antieke cultuur, zochten naar de juiste levenswandel en naar evenwicht tussen het innerlijke en uiterlijke. De Middeleeuwen, de tijd waarin mens en mysterie nog een eenheid waren, valt af te lezen in de verfijnde en kleurrijke miniaturen. In de Middeleeuwen kan men de wortels van de eigen identiteit terugvinden. Onze kerkvader Augustinus wist al dat je allereerst inzicht in jezelf moet hebben om kracht van menselijk inzicht te verwerven.

Een van de problemen die ik tegenkwam in mijn zoektocht in de schilderkunst was het verschil tussen oorspronkelijkheid en originaliteit. Volgens mij is oorspronkelijkheid aanwezig in je kindertekeningen en daaraan wil ik persoonlijk trouw blijven. Terwijl originaliteit een gevolg is van het bedenken van iets wat nog niet eerder gedaan is. Dat zal ook wel nodig geweest zijn in de ontwikkeling van de kunstgeschiedenis maar in mijn ogen niet zo belangrijk. Het intellect is boven het vitale komen te staan waardoor het inzicht in de essentie van het leven verloren is gegaan.

Maar ik wilde meer laten zien dan de essentie, of liever gezegd, de essentie in mijn werk verwerken. Er is in onze nieuwe tijd een grote behoefte aan her-bezieling. Als kunstenaar kan ik proberen het verloren paradijs te herwinnen door niet alleen liefde voor kunst maar ook liefde voor wijsheid te ontwikkelen. Zoeken naar oude idealen en deze op een nieuwe wijze vormgeven. Maar wel trouw aan de mens, soms even grensverleggend, maar niet te ver weg want ik wil een bezielde binnenwereld creëren.

Verbondenheid met de Ander en een Sfeer tussen mensen weergeven. Van bijzonder belang is het rustig zoeken naar houvast. Rust in denken en werken, de bronnenstudie laten bezinken en een nieuwe beeldtaal creëren en de metafysische behoefte tot uiting te brengen door het evenbeeld van de mens te laten zien.

De filosoof Emmanuel Levinas ziet in het menselijk gelaat een moreel besef dat door de ander gewekt wordt. Het aangesproken worden door de Ander noemt hij bevrijdend en gastvrij. Verlangen naar sociale rechtvaardigheid, als eerste zorg van elk mens. Dat probeer ik in iconische portretten te tonen. De zin van het leven is de morele relatie tot de ander, verantwoording dragen voor de ander. Het is het begin van zelfkennis en zelfkritiek, want moreel besef komt niet uit onszelf voort, maar in de benadering van de Ander.

Wat voor mij hierbij aansluit is de fantasievolle en vooral inspirerende trilogie “Sferen” van de Filosoof Peter Sloterdijk, waarin o.a. de intieme sfeer tussen mensengezichten wordt beschreven.De ruimte tussen gezichten als intimiteitveld, een krachtenveld waarbij ogen of harten versmelten. Het gaat dan niet alleen over liefde of verliefdheid, maar over waarheidsliefde, oorsprong, genade, dienstbaarheid en moed. Het is de ontmoeting tussen gezichten en mensen als een gelukskring.

Daarom schilder ik zo graag portretten of groepjes mensen met een verhaal. Peter Sloterdijk gebruikt in zijn Sferen ter verduidelijking enkele fresco’s van Giotto. De begroeting van Joachim en de heilige Anna bij de Porta Aurea. Dat gegeven heb ik eens herschapen naar een nieuw schilderij: ‘de Kus van Giotto’. Zelf neem ik graag als voorbeeld het schilderij ”De Kruisafname” van Rogier van der Weyden. 

Daar is de grote verbondenheid te zien in de handen van Jezus en Maria die elkaar bijna raken en een enorme tederheid uitstralen. Tederheid die ook te zien is in de gezichten en in het lichaam van Christus. In deze oer-scène speelt de toverwerking van het gezicht een grote rol, het delen van vreugde in het verwelkomen van de ander. De kracht zit in de geheimzinnigheid van het stralenveld tussen mensen.

Intimiteit tussen twee wezens. Harmonie en verbondenheid worden tot uitdrukking gebracht in verstilde beelden. Emoties komen samen, zonder dat het sentimenteel is. Door de toewijding van de kunstschilder ontstaat de verstilling die het eeuwenlang boeiend houdt. De grootste kracht ligt in het peilen van de psyche van de mens, tot uitdrukking gebracht in vorm, kleur en plasticiteit. Het dóórdringen in diepere lagen van het bewustzijn door een langzame en intense manier van schilderen. Een getransformeerd realisme, dat de band met de werkelijkheid behoudt, is volgens mij een voorwaarde om het voor iedereen verstaanbaar te maken.

In mijn ogen dan het liefst een nieuwe werkelijkheid en geen fotografische weergave. De fotografie is vaak een momentopname. Volgens mij had Plato daar al een hekel aan en noemde hij de kunst de aap van de natuur. (Ars simia naturae) Een onderwerp bijvoorbeeld uit sociale, filosofische of religieuze bron, geeft zin en betekenis aan het kunstwerk. Het geeft de beschouwer een houvast.

De kunstenaar kan als tussenpersoon het vermogen ontwikkelen om het alledaagse zijn mysterie terug te geven. Iets uitdrukken met zuiver schilderkunstige middelen waardoor vervreemding optreedt, als een herstel van mens en mysterie.

Het alledaagse krijgt zijn mysterie weer terug en de eenheid van de schepping is in een flits te zien. Dat is een esthetische ervaring die een anagogische werking heeft…. heel even opgetild worden. Deze ervaring voert de mens boven het domein van de waarneembare werkelijkheid uit. In die bovenzinnelijke ervaring ontmoet men het meest eigenlijke: de oorsprong van de mens.

Daarvoor is onthechting nodig, de werkelijkheid loslaten. Totale leegte in denken en ervaren om daarna weer eenvoud tot stand te brengen die ook de intuïtie weer een kans geeft. Zuiverheid, helderheid, eenvoud en rust hebben zeggingskracht en een troostende werking. Door te abstraheren en de essentie te laten zien, ook in het figuratieve, ontstaat verwondering.Die verwondering, het begin van wijsgerige bezinning, maakt contact met het verlangen naar het Andere, ook al lijkt het onbereikbaar.

Het zoeken naar waarheid blijft zin geven aan leven en werken. Ik noem dat ambachtelijk werken waarin je spirituele waarheden ontdekt. Een nieuwe werkelijkheid omdat het de besloten werkelijkheid openbreekt en daardoor toegankelijk is voor iedereen.

Het visuele weerspiegelt het morele, het goede en het kwade. Een aandachtige houding biedt ons de gelegenheid om de waarheid te achterhalen. Vanuit een nederige houding afwachten wat ons getoond wordt. De Socratische methode, maieutiek, het opwekken van sluimerende kennis die in de mens besloten ligt, is net zo belangrijk als kennis die wordt overgedragen.Een middenweg tussen intuïtie en ratio is als waarheid die in het midden ligt. Kennis is macht. Talent is kracht.

De onbevangenheid van de kunstenaar, vanuit welke discipline dan ook, in combinatie met het denken en het gereedschap, geven het metafysische een mogelijkheid om het kunstwerk te transformeren en nieuwe perspectieven te bieden. Alle kunstvormen zijn een uiting van geest, gevoel, geloof en liefde en altijd persoonlijk.  Door emotioneel op afstand te blijven is men beter in staat om te beschouwen en laat een bepaalde strengheid en onverstoorbaarheid zien die nodig is om het bovennatuurlijke zichtbaar te maken.

Kunst die emoties tot rust brengt. Kunst als een idealer plekje in de wereld dat voor iedereen toegankelijk en intiem is. Kunst als een hernieuwde verbinding van ideeën vanuit een gemeenschappelijk ideaal maar wel met zorg voor de ziel en waar het hart bij betrokken is. De innerlijke kracht van de mens is de spil van het religieuze beleven.

De mens moet eerst in zichzelf keren en de kracht tot scheppen ontdekken, om van daaruit, niet vanuit angst maar vanuit vruchtbaarheid, te leven en te werken.De metafysische behoefte als bron van waaruit inspiratie ontspringt. Door terug te gaan naar de binnenwereld, de moederschoot, is de zoektocht niet alleen een uitgang maar ook de ingang naar identiteit.

Dan kan ik een eigen stijl scheppen met een eigen filosofie waardoor een menselijk karakter ontstaat. Symbolen of metaforen maken het afwezige geheim zichtbaar.Via een symbolische werkwijze kan men op eigentijdse manier de mens van deze tijd vormgeven en een geestelijke en intellectuele wereld laten zien.

Door alle goed en kwaad kritisch te bekijken kan harmonie ontstaan tussen mens en wereld en een symbool kan dan een bindend element zijn. De cirkel is mijn grootste symbool. In de cirkel ligt alles besloten en tussen cirkels blijft altijd ruimte. Dit in tegenstelling tot de hokjesgeest.

Door het vak met warme kracht te beheersen en door de diepgang van het vooral heldere ambachtelijk werken, kan ik het kunstwerk een spiritueel karakter geven. De terugkeer van de mens door het weergeven van gebeurtenissen en verhalen. En door sprekende houdingen, gebaren en gelaatsuitdrukkingen die door de kijkrichting en oogopslag betekenis krijgen.

De kracht van subtiel en helder kleurgebruik symboliseert het denken en werken. Door in de compositie en de juiste maat en ritme te bepalen is een intieme sfeer te bereiken. Door dit soort zaken wordt de zeggingskracht voor de beschouwer groter en intenser. Een sociale ontmoeting tussen mens en kunstwerk.

In de theoretische reflecties die ik in de loop der jaren heb gelezen voel ik me gesterkt in mijn denkbeelden. Immanuel Kants categorisch imperatief: ”Handel zo dat de stelregel van je handelen als algemene wet gesteld kan worden” blijft mij bezighouden.  Moet ik een brave meid zijn of nieuwe wetten zoeken?

In mijn kunstenaarscirkel is de metafysica mijn godin, de bron van waaruit inspiratie ontspringt. Naarmate ik langer werk en studeer, verandert mijn cirkel.  Wat niet meer van belang is valt eruit, het nieuwe komt binnen en het wezenlijke blijft bestaan. Mijn filosofie, mijn queeste, mijn stijl, mijn wetten, als dat mag…

Filosofie kan ook spontaan, eenvoudig en sfeervol zijn.

Kunstbegeerte noemde René Gude dat.

Chrisje Ronde.

Vlijmen, 18 juli 2020

Literatuur.

• Armstrong K.          Mythen 2005
• Baumeister Th.       De filosofie en de kunsten 1999
• Boekman 58/59      Kunst en wetenschap 2004
• Burke P.                  De Italiaanse Renaissance 1988
• de Costa D.             Sprekende Stiltes 1989
• Doorman M.           De romantische orde 2004
• Geskinska  A.         De verovering van de vrijheid 2017
• Gijsbertsen B.en
• Kirpenstein J.W.     De terugkeer van de mens 1999
• de Gruyter D.         De solidariteit van de schok 2018
• Komrij G.                Kunstwonderen 2011
• Hermsen J.J.          Heimwee naar de mens 2003
• Hermsen J.J.          Kairos 2014
• de Jongh E.            Dankzij de tiende muze 2000
• Kant I.                     Over schoonheid 1978
• Lemaire T.              Filosofie van het landschap 2007
• Levinas E.              Het menselijk gelaat 1969
• Nussbaum M.        Niet voor de winst 2010
• de Martelaere P.   Taoïsme   2006
• Pley H.                    Moet kunnen 2014
• Riemen R.              Adel van de geest 2009
• van Riessen R.      De ziel opnieuw 2013
• van Riessen R.      Van zichzelf bevrijd.
•                                 Levinas over transcendentie en nabijheid 2019
• Rotmans J.             Omwenteling 2017
• Sloterdijk P.           Sferen I en II 1998
• Smets F.                 Sophia’s terugkeer 1988
• Steiner G.               In de burcht van blauwbaard 199
• Verhoeven C.         Inleiding tot de verwondering 1967
• Verhoeven C.         Rondom de leegte 1965 

2 x Afbeeldingen behorend bij tekst:

“Kruisafneming” 1438  

olieverf op paneel 220×262

Rogier van der Weyden / Museo del Prato

“Giotto’s kus” 2015 olie op doek 120 x 80 

chrisje van der heyden-ronde